آخرین مطالب سایت

شبکه‌های اجتماعی

به دنبال کنندگان ما در اینستاگرام بپیوندید

فالو

از طریق لینکدین با ما در ارتباط باشید

کلیک

آشنایی با مفهوم اختراع و شرایط احراز آن (بخش دوم)

شرایط احراز گواهی ثبت اختراع

آشنایی با مفهوم اختراع و شرایط احراز آن (بخش دوم)

نویسندگان: دکتر امیرحسین برنائی، دکتر مهدی عطاپور

همانطور که در بخش اول این مقاله ذکر شد، هر دستاورد برای تبدیل به اختراع باید توسط اداره ثبت اختراع هر کشور به صورت مجزا مورد بررسی قرار گیرد و در صورت داشتن شرایطی مشخص به آن گواهی ثبت اختراع یا پتنت اعطا می­‌گردد. بر این اساس شرایط احراز پتنت را میتوان در دو دسته اصلی تقسیم بندی کرد:

شرایط ماهوی: که به شرایط ذاتی که یک ابداع باید داشته باشد تا به عنوان اختراع تایید گردد، باز می­‌گردد.

شرایط رسمی: شرایطی که هر اداره ثبت اختراع بر اساس الزامات شکلی خود، برای بررسی تعیین می­‌کند.

شرایط ماهوی

همانطور که بیان شد برخی از شرایط لازم برای پتنت شدن اختراع مربوط به ویژگی­‌های خود آن است که این شروط “شرایط اساسی” هم نامیده می­‌شود و معمولا اصطلاح Patentability منعکس کننده این شرایط است. این الزامات که به تفصیل در ادامه تشریح خواهند شد عبارتند از: الزام موضوع مناسب یا الزام موضوع قابل پتنت، الزام سودمندی یا الزام کاربرد پذیری صنعتی، الزام نوآوری و الزام غیر بدیهی بودن یا گام ابتکاری.

بر اساس این الزام، هر موضوع اختراعی قابلیت پتنت شدن ندارد بلکه فقط موضوعات خاصی قابلیت ثبت به عنوان یک اختراع را دارد. عمده حوزه های مورد چالش حوزه­‌های تولیدات انتزاعی (مانند نظریه­‌های علمی، فرمول­‌ها، بهینه‌سازی و شبیه سازی تولیداتی که بیشتر از طریق کپی رایت مورد حفاظت قرار می­‌گیرد مانند انواع کتاب، نمایشنامه­‌ها) و حوزه کشفیات طبیعی (مانند کشف گیاهان، مواد و موجودات جدید) را شامل می­‌شود.

نکته قابل توجه در این زمینه این است که در برخی از کشورها یا معاهدات بین المللی، مستقیما موضوعات قابل پتنت ذکر شده در حالیکه در برخی دیگر، لیست موضوعات غیر قابل پتنت بیان شده است.

در اغلب کشورهای دنیا موضوعات زیر قابل ثبت به عنوان اختراع نیستند؛

با توسعه دانش در حوزه­‌های جدید مانند حوزه زیستی، فناوری نانو و حوزه­‌های دیگر، تعیین مناسب بودن موضوع یک اختراع همیشه به آسانی قابل انجام نیست و ممکن است تصمیم نهایی را دادگاه بگیرد. یک مثال مهم در این زمینه در کشور آمریکا مربوط به پرونده chakrabarty . Diamond v در سال ۱۹۸۰ است. در این پرونده، دادگاه عالی آمریکا، میکرو ارگانیسم­‌های ساخته شده توسط انسان را در کشور آمریکا موضوع مناسب برای پتنت شدن لحاظ کرد. زیرا در این اختراع، یک باکتری جدید تولید شده بود که خواصی متفاوت با باکتری های موجود در طبیعت داشت بطوریکه می­‌توانست مفید باشد.

البته این موضوع به طور مثال در قانون آن کشور لحاظ شده است و بسیاری از کشورها هنوز چنین موضوعی را به عنوان موضوع قابل ثبت قبول ندارند. در قانون ثبت اختراع کشور جمهوری اسلامی ایران به صراحت موضوعات غیر قابل ثبت به شکل زیر بیان شده است: “موارد زیر از حیطه حمایت از اختراع خارج است:

در قوانین ثبت اختراع برخی کشورها، الزام کاربرد پذیری صنعتی یا سودمندی** یکی از شرایط لازم برای پتنت شدن اختراع می‌باشد که بر اساس آن تنها اختراعی پتنت می‌شود که مستعد کاربرد صنعتی باشد یعنی اختراعی که در یک صنعتی، می‌تواند ساخته یا استفاده شود. در اینجا صنعت مفهوم گسترده­‌ای دارد بطوریکه شامل کشاورزی، صنایع دستی و ماهیگیری هم می‌شود.

این الزام در گذشته برای برخی اختراعات مانع بزرگی محسوب میشد، اما در حال حاضر نسبتا مانع راحتی برای بسیاری از اختراعات محسوب می­شود و اکثر اختراعات معمولا این الزام را دارا می‌باشند. بهرحال این الزام از پتنت شدن دستگاه­‌های خیالی و نظری مانند ماشین‌های حرکت دائمی که در تناقض با قوانین ترمودینامیک است، جلوگیری می‌کند. همچنین ابداعاتی که به رفاه جامعه آسیب می‌رساند با این الزام قابل پتنت شدن نیستند.

داشتن نوآوری یکی دیگر از الزامات پتنت‌شدن یک دستاورد فنی است. اگر اختراعی قبلا برای عموم قبل از تاریخ ثبت تقاضانامه پتنت یا قبل از تاریخ حق تقدم ادعا شده، شناخته شده باشد جدید محسوب نمی‌شود و در نتیجه قابل پتنت نخواهد بود. فلسفه این الزام جلوگیری از پتنت کردن دانش قبلی (prior art) می­‌باشد. همانطور که قبلا هم بیان شد پتنت به مخترع در ارتباط با اختراع حق انحصاری اعطا می­‌کند. یعنی دیگران بصورت قانونی حق بهره برداری از این اختراع را ندارند.

مقصود سیستم ثبت اختراع، منع پتنت شدن آنچه که قبلا افراد به بصورت آزاد انجام می‌دادند است. مثلا نمیتوان چرخ را پتنت کرد زیرا چرخ بخشی از دانش قبلی است و همگان می توانند آن را بصورت آزاد استفاده کنند. بنابر قوانین ثبت اختراع، دانشی که برای دیگران شناخته شده است یا بوسیله دیگران استفاده می­‌شود یا از طریق انتشار افشا شده است به عنوان دانش قبلی محسوب می­‌شود.

باید در نظر داشت که هرگونه افشای اختراع تا قبل ثبت درخواست آن مصداق از بین بردن نوآوری است و باعث رد درخواست می­‌گردد. البته در بعضی از کشورهای مانند ایران، ژاپن، ایالات متحده و بعضی دیگر قانونی به نام مهلت ارفاقی وجود دارد که درصورت عدم گذشت زمان شش الی یک سال (بسته به قانون هر کشور) از زمان افشای آن توسط خود مخترع (به طور مثال رو نمایی از محصول، چاپ مقاله و .. توسط مخترعین) شانس ثبت اختراع برای مخترع حفظ می­‌گردد.

نکته مهم در مورد این الزام و سایر الزامات احراز پتنت، بررسی جهانی آن است. یعنی زمانی که از نوآوری و یا گام ابتکاری یک اختراع صحبت می­‌شود منظور بررسی آن با تمام اختراعات و دستاوردهای موجود در جهان است و به طور مثال اگر چیزی قبلا در ایران نبوده ولی در کشوری مانند هند بوده به معنی نو بودن آن در ایران نیست. هر چند که قصد ما فقط ثبت در ایران باشد.

بر اساس الزام غیر بدیهی بودن یا الزام گام ابتکاری برای اینکه اختراعی قابلیت پتنت شدن داشته باشد باید دارای ابتکار کافی باشد بطوریکه از نظر یک فرد دارای مهارت عادی در آن حوزه فنی، این دستاورد حاصل در کنار هم قرار گرفتن بدیهی دانش پیشین نباشد.

هدف از این الزام جلوگیری از ثبت اختراعاتی که از نظر فنی دستاوردی نداشته و با آمیختن بدیهی چند اختراع در یک اختراع بدون هیچ خلاقیت خاصی ادعای ایجاد اختراع جدید دارند، است.

اگر چه اصل و تعریف این الزام تقریبا در کشورها یکسان است اما نحوه ارزیابی گام ابتکاری یا غیر بدیهی بودن از کشوری به کشور دیگر تفاوت دارد.

باید توجه داشت بر خلاف الزام نوآوری که نسبتاً عینی (یعنی چیزی دقیقا قبلا بوده یا نه) است، الزام غیر بدیهی بودن نسبتاً ذهنی است. به همین دلیل، تعداد کمی از درخواست‌های ثبت اختراع مستقیماً به دلیل مسئله نوآوری مردود می­‌شود و اکثر دلیل رد اختراعات مربوط به مسئله بدیهی بودن است.

هر چند که بر اساس تعریف مرز گام ابتکاری عدم بدیهی بودن از نظر یک فرد دارای مهارت عادی است، اما این تعریف به عنوان روشی عملی برای امتحان این الزام اختراعات نیست، بلکه بر اساس آزمون­‌های ذهنی توسط ممتحنین اختراع، مرز بدیهی بودن یا دارا بودن گام ابتکاری تعیین می­‌گردد.

به طور مثال در دفتر ثبت اختراع اروپا، تقریبا همیشه از روش مشکل-راه حل (problem-solution approach) جهت ارزیابی گام ابتکاری اختراع استفاده می­‌شود. این روش بصورت زیر است:

تعیین نزدیک ترین دانش قبلی: یعنی مرجع واحدی که ترکیبی از ویژگی­‌هایی را افشا می‌کند بطوریکه می تواند به منزله نوید بخش ترین نقطه شروع برای توسعه و رسیدن به اختراع مورد نظر شود.

تعیین مشکل فنی عینی (objective technical problem): یعنی با توجه به دانش قبلی، مشکلی فنی را که اختراع ادعا شده بصورت موفقیت آمیزی حل کرده است مشخص شود.

بررسی اینکه آیا راه حل ادعا شده برای این مشکل فنی از دید شخص دارای مهارت بدیهی است یا خیر.

در سایر کشورهای دنیا نیز روش­‌های آزمون ذهنی دیگری برای بررسی گام ابتکاری به کار گرفته می­‌شود. بطور مثال در آمریکا از آزمون TSM یا Teaching-Suggestion-Motivation برای بررسی گام ابتکاری استفاده می­‌شود.

شرایط رسمی

علاوه بر شرایط ماهوی اختراع، الزاماتی هم وجود دارد که توسط ادارات ثبت اعمال می­‌گردد. این الزامات عمدتا عبارتند از

به این معنی که بر اساس کنوانسیون پاریس یا کنوانسیون PCT فرد متقاضی ثبت اختراع ملزم به رعایت سقف زمانی حق تقدم خود است. (در کنوانسیون پاریس هر متقاضی ثبت که قبلا اختراع خود را در یک کشور دیگر به ثبت رسانده است حداکثر ۱۲ ماه فرصت دارد تا در سایر کشورهای دنیا تقاضای ثبت اختراع بدهد)

بر اساس این الزام مخترع باید تمام اطلاعات مورد نیاز مربوط به ادعاهای خود را به صورت کامل افشا کند. همانطور که در بخش اول این مقاله ذکر شد ماهیت و ذات اختراع افشا است. هدف از این الزام جلوگیری از نگارش ادعاهای بزرگتر از دستاورد واقعی مخترع است.

بر اساس این الزام مخترع در قالب یک تقاضانامه اختراع تنها یک موضوع اختراع را می‌تواند به ثبت برساند و نه چند موضوع اختراع را در قالب یک تقاضانامه.

باید توجه داشت که الزاما تمام شرایط رسمی در همه کشورها یکسان نبوده و باید به قوانین هر کشور رجوع کرد. علاوه بر آن هر کشور ساز و کار مخصوص به خود را دارد به طور مثال همه کشورها تقاضانامه را به زبان یا زبان­‌های رسمی آن کشور قبول می­‌کنند.

همچنین در اکثر کشورهای دنیا افرادی تحت عنوان وکیل پتنت دوره مخصوص آن را زیر نظر اداره ثبت اختراع گذرانده و می‌­توانند متن اختراعات را به صورت یک متن فنی حقوقی نگارش کنند و از ادعاهای اختراع نزد اداره ثبت اختراعات یا دادگاه دفاع کنند که متاسفانه چنین دوره‌های رسمی در کشور ایران وجود ندارد.

پاورقی‌ها

* در بعضی از کشورها نرم‌­افزارهای خاصی که بیشتر کنترل­‌کننده یک سخت افزار هستند تحت عنوان فرایند امکان ثبت اختراع را دارند. بحث ثبت اختراع نرم­‌افزارها یکس از پرچالش­‌ترین مباحث حقوقی ثبت اختراع است و به طور مرتب نگرش ثبت اختراع در این حوزه دستخوش بازنگری می­‌شود.

** تعریف سودمندی با کاربردپذیری صنعتی تفاوت­‌هایی دارد که بحث از آن در این مقال نمی­‌گنجد!

    پاسخ دهید

    آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد. فیلدهای اجباری مشخص شده اند*