آخرین مطالب سایت

شبکه‌های اجتماعی

به دنبال کنندگان ما در اینستاگرام بپیوندید

فالو

از طریق لینکدین با ما در ارتباط باشید

کلیک

آشنایی با مفهوم اختراع و شرایط احراز آن (بخش اول)

the concept of invention

آشنایی با مفهوم اختراع و شرایط احراز آن (بخش اول)

نویسندگان: دکتر امیرحسین برنائی، دکتر مهدی عطاپور

هر چند سابقه نظام ثبت اختراع در دنیا به حدود قرن ۱۶ میلادی می‌­رسد و اکنون در اکثر کشورهای دنیا ساز و کار ثبت اختراع وجود دارد اما آشنایی با اصول و کارکردهای آن در ایران به اندازه کافی شناخته شده نیست. لذا در سلسله مقالات آموزشی جنبه های مختلف فنی ثبت اختراع مورد بحث قرار می­‌گیرد*.

قبل از اینکه وارد بحث ثبت اختراع شویم ابتدا باید بدانیم که اختراع چیست و اصولا به چه چیز گواهی ثبت اختراع اعطا می­شود. در خیلی از موارد مشاهده می­‌شود که کلماتی مانند اختراع (Invention)، نوآوری (Innovation) و پتنت یا گواهی ثبت اختراع (Patent) به اشتباه با یک بار معنایی در نظر گرفته شده و حتی به صورت اشتباه به جای یکدیگر مورد استفاده قرار می­‌گیرد.

عبارت نوآوری مفهوم گسترده‌­ای دارد و اشاره به پیاده سازی یک ایده و فکر جدید دارد و می­‌تواند باعث ایجاد ارزش بیشتر برای چیزهایی که قبلا وجود داشته شود. نوآوری بیشتر به دنبال بهبود بوده و به دنبال ایجاد موفقیت بیشتر در بازار برای محصولات عرضه شده می­‌باشد.

اختراع به معنی ساخت و تولید یک چیز جدید که قبلا به صورت فکر ناب بوده یا به صورت تئوری، کارا به نظر می‌­رسد، است. اختراعات بیشتر از دل مراکز علمی مانند مراکز تحقیق و توسعه شرکت­‌ها، پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها یا افراد خلاق به صورت یک فعالیت انفرادی خارج می­‌شود. البته اختراع دارای تعریف قانونی و حقوقی نیز است. به طور مثال در قانون ثبت اختراع ایران تعریف اختراع عبارت است از “اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده­‌ای خاص را ارائه می­‌کند و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آن­‌ها حل می­‌نماید.”

اما پتنت یا گواهی ثبت اختراع از طرف نهادهای حاکمیتی به ابداعاتی که در قالب یک درخواست ثبت اختراع به این ادارات ارائه می­‌گردد و ادارات ثبت اختراع با توجه به شرایط قانونی تعریف­ شده برای تعیین اختراع، آن درخواست را قابل ثبت تشخیص می­‌دهد، اعطا می­‌گردد.

در واقع هر دست ساخته بشری الزاما اختراع نیست و برای اینکه آن اختراع تلقی شود، باید شرایطی داشته باشد. کار ادارات ثبت اختراع بررسی این شرایط است. لذا در این مقالات هر زمان از لفظ اختراع استفاده گردید، منظور ابداعاتی است که از نظر ادارات ثبت اختراع پس از بررسی، شرایط احراز به عنوان اختراع را دارد و اصطلاحا به آن گواهی ثبت اختراع یا پتنت اعطا می­‌گردد.

لزوم وجود نظام ثبت اختراع

اولین سوالی که ممکن است به ذهن مخاطبین برسد لزوم وجود نظامی مانند نظام ثبت اختراع است. برای پاسخ به این سوال باید به نیازهای وجود این نظام توجه کرد. قرن‌­ها افراد از جوامع مختلف دستاوردهای فنی، پزشکی، دارویی و علمی زیادی داشته‌­اند، ترکیبی مانند بتن در رم باستان اختراع شد، ابزار آلات جراحی در بقایای شهر سوخته دیده شده است، صنعتگران قدیمی ژاپنی به آلیاژهای فولادی مقاوم در ساخت شمشیر رسیده بودند، ایرانیان در عهدهای قدیم تکنیک­‌های انتقال آب و کنترل سیلاب، ساخت پل و ابنیه مهندسی و ساخت داروهای مختلف را توسعه دادند. اما این دستاوردها طی قرون مختلف باعث پیشرفت سریع و همه جانبه جوامع نشده بود.

در واقع یکی از دلایل عدم پیشرفت جوامع عدم نوآوری و توسعه بیشتر فناوری‌ها به دلیل عدم افشا رازهای فنی آن­‌ها بوده است. از طرف دیگر این صنایع به صورت موروثی در یک خانواده به صورت محرمانه منتقل می­‌شد. دلیل این موضوع حفظ منافع (مادی و غیر مادی) داشتن یک فناوری نزد مبتکران آن به دلیل داشتن انحصار تولید بوده است. نتیجه این سبک، عدم پیشرفت و توسعه فنی آن فناوری به دلیل محصور بودن در میان افراد معدود و همچنین خطر از بین رفتن فناوری در نتیجه جنگ‌ها، بلایای طبیعی و غیره، بود.

اما با بلوغ بیشتر جامعه بشری و همزمان با دوره رنسانس، حدودا در ۳۰۰ الی ۴۰۰ سال اخیر ما شاهد توسعه سریع فناوری هستیم که یکی از دلایل آن ایجاد نظام­‌هایی مانند نظام ثبت اختراع در کنار تغییرات در سایر رویکردهای مربوط به توسعه دانش در آن زمان است. تصور کنید اگر مخترعین بزرگ جزئیات اختراع خود را اختیار جامعه قرار نمیدادند آیا اکنون شاهد توسعه فناوری‌هایی مانند ابزارهای الکترونیکی، مخابرات و حمل و نقل به شکل امروزی بودیم؟

در واقع به دلیل نظام ثبت اختراع، مخترعین در عین حفظ حقوق خود، جزئیات فنی خود را در اختیار جامعه قرار می­‌دهند. نظام ثبت اختراع یک قرارداد اجتماعی دو طرفه بین جامعه (حاکمیت) و مخترع است. در واقع زمانی که مخترع درخواست ثبت اختراع خود را به ادارات ثبت می­‌دهد وارد یک قرارداد می­‌شود. قراردادی دو جانبه که از یکسو مخترع اقدام به افشای دستاورد فنی خود برای جامعه می­کند و در مقابل جامعه در قالب حاکمیت حق انحصار بهره برداری از موضوع آن اختراع را به مدت مشخصی برای مخترع محفوظ می­‌دارد و پس از اتمام آن دوره (معمولا حداکثر ۲۰ سال) دانش فنی به عنوان دارایی عمومی (Public Domain) برای همگان قابل استفاده است.

با این تعریف مشخص می­‌گردد که افشا ذات یک درخواست ثبت اختراع است. در صورتی که به هر دلیل ما در مستندات ثبت اختراع خود از بیان کامل و واضح جزئیات فنی اختراع خود اجتناب کرده باشیم، در واقع یک طرف این قرارداد را نقض و در نتیجه پتنت یا گواهی ثبت اختراع ما در هر زمان قابل ابطال است. البته حدود افشا و شرایط تایید افشا بر اساس قوانین مشخص است و تفسیر آن توسط افراد خبره انجام می­‌گیرد و نه افراد عادی.

بر این اساس است که توصیف نامه اختراعات و جزئیات فنی آن باید در دسترس عموم قرار گیرد و می­‌گیرد. درست مانند اطلاعات زمین و یا ملکی که حدود عرصه و عیان آن کاملا در سند معلوم است، ابعاد فنی و حوزه مورد ادعای اختراع نیز در بخش ادعانامه آن معلوم است.

شرایط احراز پتنت یا گواهی ثبت اختراع

هر دستاورد برای تبدیل به اختراع باید توسط اداره ثبت اختراع هر کشور به صورت مجزا مورد بررسی قرار گیرد و در صورت داشتن شرایطی مشخص به آن گواهی ثبت اختراع یا پتنت اعطا می­‌گردد. شرایط احراز پتنت در قوانین هر کشور ذکر شده است.
هر چند هر کشور از نظر نظام اجرایی و مصادیق دارای روشنامه­‌های متفاوتی با هم هستند اما چهارچوب آن توسط معاهدات بین المللی که کشورهای مختلف درآن عضو هستند تعیین شده است.

مهمترین معاهده بین المللی در مورد ثبت اختراع، معاهده پاریس است که تقریبا اکنون همه کشورهای دنیا عضو آن هستند و بر اساس چهارچوب­‌های آن قوانین داخلی خود را در حوزه بررسی اختراعات تنظیم کرده‌­اند.

شرایط احراز پتنت را میتوان در دو دسته اصلی تقسیم بندی کرد:

شرایط ماهوی: که به شرایط ذاتی که یک ابداع باید داشته باشد تا به عنوان اختراع تایید گردد، باز می­‌گردد.

شرایط رسمی: شرایطی که هر اداره ثبت اختراع بر اساس الزامات شکلی خود، برای بررسی تعیین می­‌کند.

چهار شرط ماهوی ثبت اختراع عبارتند از:

شرایط رسمی ثبت اختراع

شرایط ماهوی به ذات خود درخواست ثبت اختراع رجوع می­‌کنند و شرایط رسمی شرایطی است که هر اداره ثبت اختراع بر اساس روش کاری خود چهارچوب آن را تعیین می­‌کند.

برای آشنایی بیشتر با الزامات و شرایط احراز پتنت اینجا کلیک کنید.

پاورقی‌ها

* باید توجه داشت که مباحث مطرح شده در این مقالات مربوط به اصول ثبت اختراع در عموم کشورهای مختلف بوده و ممکن است از نظر اجرا، کشورها با هم تفاوت­‌هایی داشته باشد. روش­‌های فنی مطرح شده در این مقالات بیشتر مربوط به ۵ اداره ثبت اختراع بزرگ دنیا یا اصطلاحا IP5 (ادارات ثبت اختراع اروپا، امریکا، چین، کره و ژاپن) است.

    پاسخ دهید

    آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد. فیلدهای اجباری مشخص شده اند*